De Heren van Amstel 1105-1378

In 1126 werd het toponiem 'Amestelle' verbonden aan de doopnaam van de dienstman van de bisschop van Utrecht die het schoutambt in het gelijknamige rechtsgebied uitoefende: Wolfger de Amestelle. Zo ontstond de geslachtsnaam van het bekende middeleeuwse geslacht Van Amstel. De auteur beschrijft de opkomst van dit Stichtse ministerialengeslacht en zijn vestiging in het hertogdom Brabant na de staatsgreep tegen Floris V in 1296. Volgens Van Amstel waren de 'proto-Amstels' afkomstig uit de Vechtstreek. In Werinon, de oudste parochie van de noordelijke Vechtstreek, bezaten zij vermoedelijk dienstgoederen als vergoeding voor het beheer van de bezittingen van de abdij van Werden. Toen de abdij haar goederen tussen 1050 en 1080 overdroeg aan de kerk van Sint Martinus, kwamen ook de onvrije dienstmannen van Werinon onder gezag van de Utrechtse bisschop. Bij de instelling van het kerkelijk rechtsgebied van Amestelle circa 1085 zond deze een van zijn dienstmannen om er in zijn naam de rechtsmacht uit te oefenen en de verplichte heffingen te innen. Wolfger is de eerste ambtenaar in Amestelle die we bij naam kennen. Nadat de leden van het geslacht Van Amstel, door toedoen van Egbert en zijn zoon Gijsbrecht I, tot erfelijke rentmeesters/dienstmannen van Utrecht waren opgeklommen, maakten zij carrière in de bisschoppelijke militia. Hoezeer zij in macht en aanzien stegen, blijkt wel uit de inlijving van Gijsbrecht II in de ridderschap en het huwelijk van Gijsbrecht III met een dochter uit het geslacht Van Kuyc. Gijsbrecht IV slaagde er met hulp van Floris V in zich los te maken van de Utrechtse bisschop, maar werd op zijn beurt door Floris uitgeschakeld. Als gevolg van zijn deelname aan de staatsgreep tegen Floris V werd Gijsbrecht verbannen en werden zijn goederen verbeurd verklaard. Hij vluchtte naar 's-Hertogenbosch, waar hij bescherming vond bij zijn invloedrijke neef Jan I van Kuyc. Gijsbrechts zoon, Jan I, probeerde tevergeefs om de rechten op de geconfisqueerde leengoederen te herstellen. Hij vestigde zich ná 1304 in het hertogdom Brabant. Zijn nazaten konden op de duur niet meer aan de verplichtingen van hun stand voldoen en verloren langzamerhand hun maatschappelijke invloed.